Índice de contidos
3.1 Os contidos da tradición sobre a época pre-romúlea e a fundación da urbs.
3.2 Evidencias arqueolóxicas sobre a época pre-romúlea
3.3 Interpretacións sobre a orixe de Roma
3.4 A tradición histórica sobre a monarquía romana
3.5 As principais evidencias arqueolóxicas da Roma Arcaica
Periodización
A protohistoria lacial distribúese en 4 períodos entre 1000-580 a.e. (segundo periodización de H. Müller-Karpe e datacións absolutas de G. Colonna).
PERÍODO
|
ETRURIA
|
LACIO
|
|
Bronce Final
|
s. XII-IX
Protovillanoviano
|
s. X-IX
Fase I
|
|
Idade do Ferro.
|
s. IX-VIII
Villanoviano
|
s. IX
Fase II-III
(900-720)
|
Fase III: comezos da concentración poboacional en torno aos outeiros
romanos
|
Idade do Ferro. Orientalizante
|
s. VIII-VII
(720-580)
|
s. VIII-VII
(720-580)
|
Influencia colonias gregas
s.VII: Monarquía reis latinos: comezos da urbanización
|
Época Arcaica
|
580-480
|
580-510
|
s.VI: Monarquía reis etruscos: testemuños de edificios públicos
|
A topografía romana
Roma segue a tendencia das cidades latinas e etruscas de situarse próxima pero non a rentes do mar, co que se comunicaba a través do Tiber. O vadeo deste río a través da illa tiberina (illa situada xusto no medio do seu curso) favorecía as comunicacións entre a Etruria e a Campania, constituíndo unha encrucillada de rutas terrestres privilexiada no conxunto da Italia Central.
Os famosos outeiros romanos son o resultado da colada volcánica dos montes Albanos (centro xeográfico e relixioso dos pobos latinos). A solidificación das cinzas produciu os terreos volcánicos tan característicos do Lacio, coñecidos como puzolana ou como tobas, dependendo da súa composición e consistencia.
Segundo a enumeración tradicional, os 7 outeiros romanos son: Palatino, Capitolio, Quirinal, Viminal, Esquilino, Celio e Aventino.
O Palatino ocupaba un lugar central. Na Antigüidade diferenciábanse dentro deste outeiro dous cumios, Germal (Cermalus) ao oeste e o Palatino ao leste, cun apéndice cara ao norte coñecido como Velia.
 |
| Topografía dos outeiros romanos |
No Esquilino, especie de meseta que pecha o conxunto cara o leste, distínguense diferentes unidades como o Oppio, o Fagutal, a Subura -xa no val-, etc.
Para rematar, arredor do Palatino ao leste e sur, temos respectivamente o Celio (tamén chamado Querquetulanus mons, o que fai referencia a un bosque de carballos), e máis o Aventino, que se ergue a carón do Tíber.
Entre os outeiros, atravesados por diferentes cursos de auga, as depresións do terreo adoitaban estar anegadas debido ás crecidas. O Velabro, que era o regato que discorría entre o Palatino e o Capitolio, deu nome ao val pantanoso no que acabaría instalándose o Foro tras a súa desecación. Precisamente debido a esta condición pantanosa, os primeiros asentamentos humanos tiveron que xurdir nos outeiros e de aí tamén que a tradición literaria situase a primeira cidade, Palantea (fundada polo mítico rei arcadio Evandro) nun dos outeiros, o Palatino. Non debe ser casual que a Roma de Rómulo xurdise precisamente neste lugar.
Sobre a fundación de Roma nas fontes literarias. A disciplina etrusca no ritua de fundación
- Plutarco, Rómulo 11
- Tras ter enterrado a Remo e aos seus pais adoptivos na Remoria, Rómulo dispúxose a levantar a cidade. Para iso fixo vir de Etruria a uns homes que o guiaran e ensinaran os ritos e fórmulas como nunha cerimonia relixiosa. No lugar chamado hoxe Comicio cavouse unha foxa circular, onde se botaron as primicias de todo canto está lexitimado pola lei ou imposto pola natureza; finalmente cada un botou un puñado de terra traída do seu lugar de orixe e mesturouse todo. A esta foxa danlle o nome de mundus, o mesmo que no Olimpo. Despois trazouse arredor deste centro a muralla da cidade, dándolle a forma dun círculo. Tras poñer ao seu arado a rella de bronce, o fundador xunguiuno a un boi e a unha vaca e conduciuno cavando un rego profundo sobre a liña circular que se trazara. Seguíano uns homes encargados de botar cara a dentro os terróns que levantaba o arado, sen deixar ningún fóra. Esta liña marca o contorno das murallas e leva o nome de pomerium, palabra sincopada que significa “detrás da muralla”. Alí onde se quere intercalar unha porta, retírase a rella, levántase o arado e déixase un intervalo. Así considérase sagrado todo o muro a excepción das portas, pois se se ten a estas por sagradas, non se podería, sen temer a cólera divina, facer pasar por elas as cousas necesarias que entran na cidade nin as cousas impuras que se expulsan.
- Varrón, De Lingua Latina 5, 143
- Moitos fundadores levantaban no Lacio cidades seguindo o rito etrusco: despois de xunguir dous animais vacúns, un touro e unha vaca -que ocuparía a posición interior-, trazaban co arado un rego, para sentirse fortificados por un foxo e unha muralla. Naturalmente, a operación realizábana un día en que, de acordo coa relixión, os auspicios foran favorables. O burato resultante de extraer a terra chamárono fossa: e a terra deixada tras del, murum (muralla). Despois disto, o círculo (orbis) que se obtiña era o comezo da cidade (urbs, urbis); e, como ese círculo, se encontraba detrás da muralla (post murum), denominábase post moerium [etimoloxía dubidosa de pomerium]: ata aquí chegaba o lugar no que podían tomarse os auspicios na cidade. En torno a Aricia e Roma aínda están en pé os marcos.
Para a explicación das orixes de Roma teñen xurdido diferentes hipóteses, establecidas xeralmente tomando como fundamento os datos arqueolóxicos máis recentes.
Merecen salientarse as teorías seguintes.
- Teoría do Sinecismo de G. Pinza e E. Gjerstad.
- Teoría da orixe unitaria de H. Müller-Karpe.
- Teoría da fundación romúlea de Carandini.
Segundo a Teoría do Sinecismo, Roma tería xurdido da fusión dunha serie de asentamentos autónomos e da mesma entidade orixinalmente asentados nos outeiros do Palatino, Quirinal, Esquilino e Celio. O proceso tería culminado en 575 a.e., cando consideraban (erroneamente) que se producira a primeira pavimentación do foro (o que hoxe en día se sitúa arredor do 630 a.e.). A partir deste momento desenvolveríase a fase urbana da cidade.H. Müller-Karpe e máis G. Colonna reaccionaron ante esta teoría propoñendo unha nova cronoloxía e máis a súa propia teoría sobre a orixe de Roma, coñecida como Teoría da orixe unitaria. Segundo esta, Roma xurdiu dun núcleo orixinal de cabanas situada no Palatino, que se iría estendendo a outros outeiros ata acadar a zona do Foro no s. VIII a.e. -como zona de habitación-, costituíndose a cidade non antes de finais do s. VII a.e.
Os enterramentos do Foro e logo os do Esquilino corresponderían a dúas fases de desenvolvemento dun mesmo asentamento, o do Palatino.
Un apoio a esta certa unidade do poboamento buscouse tradicionalmente na mención a unha celebración relixiosa recollida por Varrón e outros autores, o Septimontium, festa que se celebraba o 11 de decembro. Consistía nun circuíto no que se realizaban sacrificios purificatorios atravesando 8 lugares: “Palatino, Velia, Fagutal, Subura, Cermalo, Celio, Opio e Cispio” (Festo-Paulo, p.459). Son todos outeiros agás a Subura, que está no val. Segundo moitos autores, o Septimontium reflectiría, en definitiva, un momento do proceso de formación do asentamento romano con cabeza no Palatino.
|
|
Máis tarde A. Carandini, atendendo aos resultados das escavacións na aba setentrional do Palatino, propón reconsiderar as fontes escritas á luz destes novos achados arqueolóxicos, posto que a fundación de Rómulo, datada pola tradición en 753 a.e., vén coincidir cos fondos de cabana e a construción defensiva do Palatino datables precisamente no s. VIII a.e.
Segundo esta corrente, existiría unha fase protourbana (mediados s. IX-1ª metade s.VIII a.e.) e identificada por un asentamento unificado con practicamente os mesmos límites que terá a cidade arcaica. Neste momento o Palatino xa revestía importancia fundamental, onde se localizou a casa do xefe do núcleo protourbano.
 |
| Planta, alzado e... |
 |
| reconstrución hipotética da chamada "Casa do Xefe" do Palatino |
 |
| En gris claro, a área inaugurada polo rito (segundo Carandini) |
No sector S do Palatino, coñecido como Cermalus, alí onde se localizou a casa do xefe do hábitat protourbano, erguíase tamén, segundo a lenda, a casa do fundador, a domus Romuli ou “Casa de Rómulo”, de maneira que parecían coincidir arqueoloxía e tradición literaria.
Pero esta teoría foi criticada por Cornell e outros autores, como J. Martínez Pinna, que non entenden que se poida falar de fundación nunha área que levaba sendo habitada dende había máis de un século.
Evidencias arqueolóxicas da Roma prehistórica
Os primeiros indicios de poboamento remontan ao Bronce Medio no Capitolio, con continuidade no Bronce Recente. Neste momento xorde tamén un novo asentamento no pé de monte da Velia (no borde do futuro foro, no lugar do Arco de Augusto)
 |
| Tumba no foro romano (entre Bronce/Ferro). Reconstrución (máis fotos aquí) |
 |
| Localización do sepolcreto na zona do foro |
Os primeiros restos funerarios romanos aparecen no lugar do futuro foro, precisamente preto do Arco de Augusto, e máis no lugar do Sepolcreto (“pequeno cemiterio”).
En todo o Lacio, practicamente só se coñece o mundo funerario, con predominio absoluto da cremación e enterramentos en pozo: restos depositados en olas de perfil ovoide ou en forma de cabana, introducidos nunha vasilla cerámica. Os enxovais consisten fundamentalmente en ídolos de terracota, vasos, xoias e armas miniaturizadas.
En Roma, no Bronce Final, hai enterramentos no foro romano, consistentes en pozos con rito de cremación. As urnas cinerarias son simples olas de impasto ou en forma de cabana; estas introducíanse nun dolium co resto do enxoval, e cubríase cunha lousa ou capa de pedras.
O enxoval era de vasos cerámicos (algúns con restos de alimentos), con exemplares en miniatura. O metal é escaso, aparecendo algunhas fíbulas.
|
|
|
|
 |
Fase II-III (900-830/830-720 a.e.) Idade do Ferro
Fase IIa (900-830)- s.IX
Nestes cemiterios conviven a incineración en pozo e a inhumación en fosa.
 |
 |
Enterramentos en pozo e fosa no foro romano e máis no Capitolio.
|
|
|
As cerámicas son semellantes ás da época anterior, pero con maior riqueza decorativa (meandros, esvásticas, metopas, dentes de lobo...) Tamén hai maior cantidade de bronces.
No Capitolio: cerámicas a carón de restos de reboco e armazón de canas, posibles indicios dun espazo habitacional.
Fase IIb – III (830-720 a.e.)- s. VIII a.e.
En xeral, no mundo lacial, prodúcense importantes transformacións socio-económicas e un desenvolvemento demográfico que deriva no xurdimento do proto-urbanismo.
Aumentan as armas nos enxovais masculinos e os elementos domésticos e adornos nos femininos. As diferenzas de riqueza maniféstanse tamén na presenza de cerámicas importadas e, en xeral, de elementos de prestixio (xurdimento da aristocracia).
Este proceso está en relación coa creación no s. VIII de numerosas colonias gregas (Pitecusa, na illa de Ischia, Cumas na Campania, Siracusa en Sicilia), quen achegaron adiantos tecnolóxicos importantes, como o torno de oleiro, e bens de prestixio a cambio das riquezas minerais do país. A permanencia dese foco de influencia oriental no mundo itálico será o que dea lugar ao posterior período orientalizante (s. VII a.e, fundamentalmente)
En Roma, concretamente:
 |
| Reconstrución grupo de cabanas no Palatino (maqueta), s.VIII |
Hábitat: aparece no Palatino o fondo de cabana máis antigo, de forma oval, coñecido como “casa do xefe” (mencionada supra): 12x8x6 m, con paredes de entramado de postes e ramallos revestidas na cara exterior de arxila mesturada con palla (reboco despois decorado con pinturas). Progresivamente van aparecendo máis fondos de cabana neste mesmo monte.
 |
 |
A finais do s. VIII detéctase un sistema defensivo en torno ao Palatino, con vestixios do que parece a Porta Mugonia: porta flanqueada por dous bastións. Un depósito de fundación dátaa entre 730-725 a.e.
 |
|
Fase IV (720-580 a.e.) s. VII a.e. Período Orientalizante
Poboamento: na segunda metade do s. VII introdución de novas técnicas construtivas en duro, comezando por edificios relixiosos (pedras, adobe, tellas e decoración dos tellados con terracotas) Primeiro urbanismo: reordenación do espazo interior dos núcleos habitados: separación funcional de áreas públicas e privadas mediante trama viaria.
Expansión das áreas ocupadas á zona do Comitium (foro) mentres o Esquilino segue como área necropolitana.
A finais do s. VII paviméntase o foro, converténdose en centro político, social e relixioso. Isto foi posible tras drenar este espazo.
A delimitación dos espazos públicos inicia a vida urbana en Roma. Con todo, a inauguración do foro como verdadeiro centro cívico de Roma coincide cunha nova pavimentación (ao final desta etapa, en torno a 580 a.e.)
Mundo funerario.
Continúan os enterramentos no Esquilino. Tumbas de adultos: inhumación en fosa ou en sartegos de tronco baleirado. Enxovais con cerámicas protocorintias e imitacións etruscas e laciais, e máis vasos de bucchero etruscos.
Finais do orientalizante A finais do s. VII maniféstase un evidente descenso da riqueza. A partir do 600 a.e. desaparece calquera signo de prestixio e enxovais en xeral. Causas: posible promulgación de leis suntuarias (como en Grecia) e tamén derivación do gasto cara a obras públicas e entrega a santuarios (segundo Ampolo e Colonna).
Roma Arcaica (580-510)
Ruptura do modelo protourbano que consistía en pequenas concentracións de cabanas, especialmente no Palatino. Este verase relegado en favor do Capitolio e do val do Foro como centros da vida pública.
Cronoloxía (hipotética) dos reis:
Rómulo 753-716
Numa Pompilio 715-673
Tulo Hostilio 672-641
Anco Marcio 640-616
616-579 Tarquinio Prisco
578-535 Servio Tulio
534-510 Tarquinio Soberbio
Numa Pompilio 715-673
Tulo Hostilio 672-641
Anco Marcio 640-616
616-579 Tarquinio Prisco
578-535 Servio Tulio
534-510 Tarquinio Soberbio
O pavimento do Foro e a Cloaca Máxima
 |
| Trazado da Cloaca Máxima, polo medio do foro; Comitium, etc. |
A tradición atribúe aos dous Tarquinios a construción da Cloaca Máxima, pero a arqueoloxía remonta esta obra á época de Tarquinio Prisco (616-579) A construción consistía na canalización das augas do Velabro, á que vertían diferentes canalizacións secundarias e finalmente desembocaba no Tíber.
Proceso de urbanización
A Arqueoloxía parece confirmar a fama de grande urbanizador que tivera T. Prisco. A el débese a separación entre unha zona comercial (tabernae veteres) e a zona residencial, xunto á Vía Sacra.
 |
| Trazado da Vía Sacra |
 |
| Curia primitiva con trazado en verde |
(http://books.openedition.org/efr/1625)
A Regia (casa do Rex e centro relixioso), presenta unha secuencia construtiva entre o s. VII-IV a.e, con ata 4 refaccións.
|
 |
A muralla serviana (atribuída ao rei Servio Tulio) Durante tempo defendeuse que uns restos de muralla feitos en opus quadratum podían remontar ao s. VI, cousa que rematou confirmándose ao comprobarse que noutros lugares do Lacio había murallas contemporáneas feitas co mesmo aparello. O que si aparece ben documentado e datado é un agger (foxo e terraplén) no flanco máis desgornecido de Roma, na meseta ás costas do Esquilino, Viminal e Quirinal.
Templo de Xúpiter Capitolino
A tradición atribúelle o inicio a T. Prisco e o remate a T. Soberbio. Dionisio de Halicarnaso descríbeo con planta case cadrada, sobre alto podio e escalinata frontal, provisto dun pórtico con 3 fieiras de 6 columnas. A triple cella do fondo estaba dedicada á tríade capitolina (Xúpiter, Xuno e Minerva). Deste edificio só se conservan restos do basamento.
|
 |
Na área do Comitium, as remodelacións do foro sinalaron un vello espazo sagrado mediante un recadro de mármore negro. As modernas escavacións exhumaron un recinto relixioso cunha ara de finais do s. IV, unha base dunha columna do s. III e máis un cipo fragmentado epigráfico, cuxo texto remite a unha lei sagrada anterior a 550 a.e. Aquí localizáronse depósitos votivos datable entre o s. VI e época cesariana (cando se fixo a remodelación).
 |
 |
No cipo epigráfico testemúñase unha forma arcaica do termo rex, un dos testemuños da institución monárquica no tempo da súa erección. Neste lugar a tradición situaba a tumba de Rómulo, a de Fáustulo (o pastor que descubríu ao xemelgos) e a de Tulo Hostilio. Pero Coarelli sitúa alí un templo aberto a Vulcano, tamén erixido por Rómulo segundo a tradición. |
| Foro Boario, ao pé do Capitolio, fronte á illa tiberina. |
Foro Boario (Igrexa de San Omobono) Neste lugar foi onde descansou Hércules tras vadear o río cos bois de Xerión, segundo a tradición. É o Forum Boarium “mercado dos bois” ou “do gando”, o máis antigo de Roma.
Templo de Mater Matuta (s. VI) No Foro Boario a tradición situaba tamén os templos de Fortuna e Mater Matuta, que a tradición atribúe a Servio Tulio (que a arqueoloxía confirma en parte*), aínda que o lugar xa fora recinto sagrado dende a segunda metade do s. VII. Os restos da etapa máis monumental con acróteras e lastras de terracota, revelan unha forte influencia iconográfica e estilística greco-oriental. Tras a destrución violenta do templo (neste momento consagrado a Mater Matuta) é reemprazado a comezos da República polos templos xemelgos antes mencionados.
|
 |
(*Localizouse aquí unha placa de marfil con forma de león, datada na primeira metade do s. VI a.e., interpretada como tessera hospitalis, que presenta unha inscrición en etrusco: ARAZ SILQETENAS SPURIANAS: Araz ′′ (prenome) ′′ Silqetenas ′′ (xentilicio relacionado coa cidade cartaxinesa de Sulci (Sardeña): sulcitano); ′′ Spurianas ′′: posible nome do hóspede de Araz, quen podería ser un comerciante acollido por Spuriana (?) no tempo dos tarquinios. Museos Capitolinos)
No hay comentarios:
Publicar un comentario
Comentarios